Για μια χούφτα φιστίκια

Tης Μαριας Κατσουνακη

Το περιστατικό μικρό, αμελητέο. Ο καθένας μας παρατηρεί δεκάδες μέσα στη μέρα, ασχολείται μαζί τους μερικά λεπτά, τα ανακυκλώνει σε συζητήσεις στις παρέες, η επωδός είναι σχεδόν η ίδια, και... τα επεισόδια επαναλαμβάνονται με την ίδια συνέπεια. Ομως, αυτό το μικρό, ελάχιστο, είναι μέρος της μεγάλης εικόνας, την οποία όλοι αναθεματίζουμε, προκαλώντας εκρήξεις ποσοστών σε κρίσιμες δημοσκοπήσεις. Ας δούμε λοιπόν και την άλλη όψη του 65%, που υποστηρίζει ότι «η διαφθορά στη χώρα μας είναι πολύ μεγάλη», του 77% που θεωρεί ότι «το δημόσιο χρήμα διασπαθίζεται», των υψηλών ποσοστών που τοποθετούν στη λίστα των «διεφθαρμένων ανά επάγγελμα», πρώτους τους πολιτικούς, δεύτερους τους γιατρούς, τρίτους τους επιχειρηματίες, τέταρτους τους δημοσιογράφους κ.ο.κ. (από πρόσφατη έρευνα της Public Issue).

Απόγευμα Κυριακής, στην προβλήτα της Αίγινας. Κόσμος πολύς επιβιβάζεται για τον Πειραιά. Στην αναμονή και ένα πολύ νεαρό ζευγάρι με μηχανή, τρώει φιστίκια, μηχανικά και με ένταση, πετώντας...
  .... τα τσόφλια στο έδαφος, με απόλυτη φυσικότητα και αμεριμνησία. Σε λίγο, έχει σχηματιστεί γύρω τους ένα ευδιάκριτο χαλί, το οποίο συγκεντρώνει την προσοχή των γύρω επιβατών. Είναι σαν το ζευγάρι να βρίσκεται στο επίκεντρο ενός χάπενινγκ. Ολοι δυσανασχετούν, κανείς δεν παρεμβαίνει. Προχωρώ ήρεμα και σιωπηλά, ζητάω συγγνώμη και υποδεικνύω ευγενικά το «λάθος». Κοιτάζονται μεταξύ τους, με αδιάγνωστη διάθεση. Ενας κύριος τούς προσπερνά με βλέμμα επιτιμητικό, σχεδόν άγριο. Ο νεαρός ξεσπαθώνει, έτοιμος για καβγά. «Εσύ, τώρα, τι ζόρι τραβάς;» Ακολουθεί σύντομος διάλογος, ένα ζευγάρι Γερμανών που παρατηρούσε αποσβολωμένο εξαρχής, στη συνέχεια έχει χάσει κάθε πολιτισμική αναφορά. Φυσικά, τα τσόφλια έμειναν στη θέση τους, έως ότου ο υπάλληλος του δήμου τα καθαρίσει (πλημμελώς ή όχι, επαφίεται στη φιλοτιμία του), ενώ όλοι αναγνωρίζουμε ότι ζούμε σε βρώμικες πόλεις, εκφράζοντας οργή για την καθημερινότητά μας, την κυρίαρχη διαφθορά κ.λπ.

Αλλη μέρα, σε διαφορετικό σημείο, της Αθήνας αυτήν τη φορά. Οδηγός πετάει από παρκαρισμένο αυτοκίνητο πλαστικό ποτήρι. Περαστική κυρία το περισυλλέγει και του το ξαναδίνει. Ο οδηγός αντιδρά στην αρχή με τσαμπουκά (συνοδευόταν εξάλλου...) και ακολούθως με νεοελληνική ευρηματικότητα: «Μην καίγεσαι... Θα βρέξει και θα το πάρει!..».

Αν επιχειρήσουμε να βρούμε τις διαφορές στις δύο εικόνες, θα δυσκολευτούμε πολύ και ο διάλογος θα αποδειχτεί εξαιρετικά ευρύς. Οπως και τα ερωτήματα: Για την περιφρόνηση του δημόσιου χώρου, φταίει περισσότερο το οικογενειακό περιβάλλον ή το σχολείο; Οι παραλλαγές στο ίδιο θέμα, τις οποία συναντάμε στους δρόμους καθημερινά, είναι ένδειξη αδιαφορίας ή επιθετικότητας; Η απρόβλεπτη, συνηθέστατα βίαιη, αντίδραση εκείνου που παρανομεί έχει τις ρίζες της σε ένα απαξιωμένο κοινωνικό σύστημα συμβίωσης ή στην τραυματική παιδική ηλικία, γονείς αδιάφορους, χωρίς αγάπη; Ο χλευασμός του στοιχειώδους είναι δείγμα απλώς «κακής ανατροφής» ή αποθρασυμένου πολίτη που επιβιώνει σε καθεστώς γενικής ατιμωρησίας; Η τρομοκρατία που ασκεί ο εν αδίκω («τι ζόρι τραβάς ρε» κ.λπ.) μπορεί να ερμηνεύεται ψυχαναλυτικά, υποθάλπεται όμως και κοινωνικά. Ο ένας που αντιδράει (και οι γύρω που παρακολουθούν αμέτοχοι) είναι ένα βήμα προς τον πολιτισμό ή την απελπισία;

Το αμελητέο από το μέγιστο χωρίζονται με απόσταση ανάσας. Οι συμπεριφορές που όλοι επαινούμε και αφηγούμαστε από τουριστικές αποδράσεις στο εξωτερικό, χτίζουν το αδιόρατο δίχτυ ασφαλείας, μέσα στο οποίο λειτουργούν οι θεσμοί και ισχυροποιείται η νομιμότητα.

Στη δική μας περίπτωση, η γενίκευση θερίζει: αφού όλα είναι σκ..., ας προσθέσουμε κι εμείς τον «οβολό μας». Λίγα τσόφλια από φιστίκια, ένα τενεκεδάκι από αναψυκτικό, ένα πλαστικό ποτήρι, τις γόπες από τη σταχτοθήκη του αυτοκινήτου... την πλαστή δήλωση στην εφορία, ό,τι, γενικώς, μας βρίσκεται πρόχειρο και μας εξυπηρετεί. Αρκεί να το ξεφορτωθούμε. Στον δρόμο, στον διπλανό, στο σύστημα. Οπουδήποτε.